Edep, sözlük anlamı olarak zarafet, iyi ahlâk, ilke, ince duygu, erdem, her şeyin hakkını vermek, güzel terbiye, insanlara kavlen ve fiilen güzel davranışta bulunmak gibi anlamlara gelir. Ahlâk ve edep, insanın hem bireysel hem de toplumsal hayatında olması gereken iki değerli kavramdır. Ahlâk, insanın iyiyi kötüden ayırabilme yeteneği ve bu doğrultuda doğru davranışlar sergilemesiyle ilgilidir. Edep ise bu davranışların bir adım ötesine geçerek insanın nezaket, saygı ve incelikle hareket etmesini sağlar. Kur’an-ı Kerim ve Peygamber Efendimiz’in (s.a.v) sünneti, ahlâk ve edebin insan hayatındaki önemine sıkça vurgu yapar.
Ahlak, insanın fıtratına yerleştirilmiş olan bir özellik olmakla birlikte, eğitim ve çevre yoluyla da gelişmektedir. Kur’an-ı Kerim’de Allah şöyle buyurur :
“Muhakkak ki sen pek yüce bir ahlâk üzerindesin.” (Kalem suresi, 4. ayet)
“Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayasızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.” (Nahl suresi, 90. ayet)
“Nefsini maddî ve manevi kirlerden temizleyen kesinlikle kurtuluşa erecektir.” (Şems suresi, 9. ayet)
Bu ayetler, ahlaki bir hayat sürmenin Allah’ın emri olduğunu ve toplumsal huzurun bu temele dayandığını gösterir.
Edep ise kişinin davranışlarını incelikle süslemesidir. Bir insan, ahlaklı olmakla doğru ve dürüst davranır; edepli olmakla bu davranışlarını insanlara zarar vermeden, kırmadan gerçekleştirir. Örneğin, bir kişi dürüstlük adına sert ve kaba konuşabilir. Ancak edep, bu dürüstlüğün nezaketle dile getirilmesini sağlar.
Ahlak ve Edep Nasıl Geliştirilir?
Ahlak ve edep, kişisel çaba ve manevi farkındalıkla güçlenir. Şöyle ki insan önce kendini tanıyarak başlamalıdır; eksik yönlerini görmeli ve bunları düzeltmek için gayret göstermelidir. Efendimiz’in (s.a.v) hayatı, ahlâk ve edebin en güzel örneğidir. Onun davranışlarını anlamak ve uygulamak, doğru yolda ilerlememizi sağlar. Ayrıca zor durumlarda sabırlı olmak ve kendimizi kontrol etmek, edebin göstergesidir. Dua ve tefekkürle bu özelliklerimizi güçlendirmek de bizim elimizdedir.
Ahlak ve edep, insanı manevi olarak yükseltir ve toplumu daha yaşanabilir bir hale getirir. Bu iki erdem, insanın dünyadaki yolculuğunu anlamlı kılar. Peygamber Efendimiz’in şu hadisi aslında her şeyi özetlemektedir :
"Sizin en hayırlınız, ahlakı en güzel olanınızdır."